Θέρισο

Ορεινός οικισμός (υψόμ. 580 μ., 113 κάτ.) στην πρώην επαρχία Κυδωνίας του νομού Χανίων. Αποτελεί έδρα του ομώνυμου δήμου. Επανάσταση του Θ. Με αυτή την ονομασία είναι γνωστή η επαναστατική κίνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου, προϊστάμενου της διεύθυνσης της Δικαιοσύνης, εναντίον του ύπατου αρμοστή της Κρήτης, πρίγκιπα Γεωργίου, δευτερότοκου γιου του βασιλιά της Ελλάδος Γεωργίου Α’, η οποία εκδηλώθηκε στις 10 Μαρτίου 1905. Οι πρώτες αντιθέσεις μεταξύ των δύο ανδρών εμφανίστηκαν ήδη κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας (1898-1901) του πρίγκιπα-αρμοστή και προέρχονταν από την επιθυμία των στενών συμβούλων του τελευταίου να κυβερνηθεί η Κρήτη χωρίς να απαιτείται η συγκατάθεση της κρητικής εθνοσυνέλευσης της οποίας οι αρμοδιότητες ήταν, άλλωστε, εξαιρετικά περιορισμένες. Οι αντιθέσεις αυτές εξελίχτηκαν σε ανοιχτή σύγκρουση απόψεων, όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος δήλωσε ότι, αν με τη λήξη της θητείας του ύπατου αρμοστή δεν φαινόταν δυνατή η ένωση του νησιού με την Ελλάδα, ο τελευταίος έπρεπε να παραιτηθεί ώστε η εθνοσυνέλευση να εκλέξει ανώτατο άρχοντα και να κηρύξει την Κρήτη πραγματικά αυτόνομη. Σύμφωνα με τον Ελευθέριο Βενιζέλο μία τέτοια κατάσταση πραγμάτων θα έκανε πιο εύκολη τη διαδικασία της ένωσης. Η αντίδραση του πρίγκιπα Γεώργιου υπήρξε εξαιρετικά έντονη. Κατηγόρησε τον υπουργό του (η θέση του Βενιζέλου αντιστοιχούσε με αυτήν του υπουργού Δικαιοσύνης) ως ανθενωτικό και πράκτορα ξένων δυνάμεων και τον απέλυσε από τα καθήκοντά του στις 18 Μαρτίου 1901. Στη συνέχεια, στις εκλογές που ακολούθησαν, η προσωπική ανάμειξη συνετέλεσε στη συντριπτική ήττα του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ο Κρητικός πολιτικός, στο μεταξύ, δημοσίευσε μία σειρά άρθρων εναντίον του Γεώργιου, στην εφημερίδα Κήρυξ των Χανίων και, από τις εκλογές του Μαρτίου 1905, τέθηκε επικεφαλής της Ενωμένης Αντιπολίτευσης η οποία απαιτούσε αναθεώρηση του συντάγματος και απειλούσε την εξουσία με λαϊκή εξέγερση, σε περίπτωση που τα αιτήματα δεν γίνονταν δεκτά. Η πεισματική άρνηση του πρίγκιπα-αρμοστή να διαπραγματευτεί και η απολυταρχική του διακυβέρνηση οδήγησαν τον Ελ. Βενιζέλο, τον Κ. Φούμη, τον Κ. Μάνο και άλλους ηγέτες της αντιπολίτευσης να καταφύγουν στα όπλα. Στις 10 Μαρτίου 1905 (26 Φεβρουαρίου σύμφωνα με το παλαιό ημερολόγιο), στον Θ., ο Ελευθέριος Βενιζέλος, επικεφαλής 500 περίπου ενόπλων, κήρυξε την αρχή της εξέγερσης εναντίον της αρμοστείας του πρίγκιπα Γεωργίου. Οι συγκρούσεις, κατά τις οποίες ο Γεώργιος χρησιμοποίησε ακόμα και ρωσικά αγήματα, διήρκεσαν περίπου 6 μήνες με αποτέλεσμα οι μεγάλες δυνάμεις να αποστείλουν στην Κρήτη διερευνητική επιτροπή. Η πράξη αυτή έθιξε τον πρίγκιπα-αρμοστή, ο οποίος παραιτήθηκε και αντικαταστάθηκε, τον Σεπτέμβριο του 1905, από τον Αλέξανδρο Ζαΐμη. Η επανάσταση του Θ., που ανέβασε σημαντικά το πολιτικό γόητρο του Ελευθέριου Βενιζέλου, εξέφραζε κατά μεγάλο μέρος, και τη δυσαρέσκεια των μεσαίων τάξεων των αστικών κέντρων και των ακτημόνων χωρικών της Κρήτης απέναντι στην απολυταρχική πολιτική και διακυβέρνηση της αρμοστείας. Το μνημείο του Ελευθέριου Βενιζέλου στο Θέρισο της Κρήτης. Λιθογραφία εποχής που αναφέρεται στην εξέγερση του Θερίσου (φωτ. από την έκδ. 100+1 χρόνια Ελλάδα).